Φωτιστικό " Gaia ", Artemide Κατάλογος προϊόντων 2003
Ο χρόνος είναι μονοδιάστατος - δεν μπορεί να προχωρά πλαγίως. Η κίνηση είναι μια ακολουθία μεταβολών της θέσης, που συμβαίνει έτσι ώστε να υπάρχει μια ροή στο χρόνο προς τα εμπρός. Η δυναμική είναι μια προσωρινά ταξινομημένη ακολουθία αλλαγών κατάστασης, όπου συχνά η κατάσταση του συστήματος είναι η θέση του, ενδέχεται όμως να είναι η θερμοκρασία του, η υγρασία, το επίπεδο ηλεκτρικής δραστηριότητάς του, η ψυχολογική του διάθεση ή ακόμη και η τιμή των ψαριών.
Τα δυναμικά γεγονότα μπορεί να είναι τυχαία ή προδιαγεγραμμένα. Στην Ιταλία της Αναγένννησης, ο νεαρός Γαλιλαίος, παρατηρώντας έναν πολυέλαιο στον τρούλο μιας εκκλησίας πρόσεξε ότι οι αιωρήσεις διαρκούσαν τον ίδιο χρόνο, είτε ήταν μεγάλες είτε μικρές. Αυτό του έδωσε την ιδέα για το εκκρεμές. Η κανονική αιώρηση ενός εκκρεμούς είναι μια απλή χρονική περίοδος ενός περιοδικού κύκλου - μιας δυναμικής που επαναλαμβάνει την ίδια συμπεριφορά σε ίσα χρονικά διαστήματα. Τέτοιοι κύκλοι αποτελούν ένδειξη για τον αιτιοκρατικό χαρακτήρα των νόμων της φύσης : ένα σύστημα που όταν επιστρέφει στην αρχική του θέση έχει επαναλάβει ότι έκανε στην πρώτη στροφή είναι αιτιοκρατικό. Ωστόσο, αν οι νόμοι επιτρέπουν διαφορετικές συμπεριφορές κάτω από ίδιες συνθήκες, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να περιμένουμε την επανάληψη του κύκλου : οι νόμοι εμπλέκουν και την τύχη επίσης.
Οι περιοδικοί κύκλοι είναι μια εξαιρετικά σημαντική κατηγορία δυναμικής δομής, διότι προβλέπουμε εύκολα τη συμπεριφορά τους : η πρόβλεψη για κάθε κύκλο είναι ότι την επόμενη φορά θα συμβεί ακριβώς ότι συνέβει και την προηγούμενη.
Η ζωή μας είναι γεμάτη από σχεδόν περιοδικούς κύκλους. Κύματα που φουσκώνουν κι ύστερα αφρίζουν στην ακρογιαλιά, η ανατολή και το ηλιοβασίλεμα, ο κύκλος των εποχών. Τα πουλιά αποδημούν το χειμώνα κι επιστρέφουν την άνοιξη, ενώ οι πεταλούδες πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα προκειμένου να ζευγαρώσουν.
Οι δονήσεις που δημιουργούν τον ήχο στη μουσική είναι περιοδικοί κύκλοι. Όταν η χορδή ενός βιολιού ηχεί στη μεσαία νότα του ντο, κινείται για έναν περιοδικό κύκλο που διαρκεί σχεδόν 1/250 του δευτερολέπτου. Το ίδιο συμβαίνει στις χορδές της κιθάρας, στον αέρα σ' ένα κλαρινέτο, στο σωλήνα ενός εκκλησιαστικού οργάνου και στη μεμβράνη ενός τυμπάνου. Το φως είναι επίσης μια περιοδική σειρά δονήσεων, αλλά αυτές οι δονήσεις είναι πολύ ταχύτερες από εκείνες του ήχου κι αυτό που δονείται εδώ είναι το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.
Ακόμα κι η ίδια μας η ζωή εξαρτάται από την επιτυχή επανάληψη ενός περιοδικού κύκλου. Όταν ξεκουραζόμαστε, η καρδιά μας χτυπάει σ' έναν πλήρη επαναλήψεων ρυθμό, ενώ όταν κινούμαστε οι παλμοί αυξάνουν προκειμένου να βελτιώσουν τη ροή του οξυγόνου στο αίμα. Η αναπνοή μας έχει επίσης κυκλικό χαρακτήρα ενώ, όταν περπατάμε, τα πόδια μας κινούνται σ' έναν περιοδικό κύκλο. Όταν κάνουμε ποδήλατο τα πόδια μας διαγράφουν περιοδικούς κύκλους. Το ίδιο κάνουν κι οι περισσότερες συνιστώσες του ποδηλάτου !
Όλοι οι άνθρωποι, ολόκληρος ο πλανήτης, ολόκληρο το σύμπαν, τρέχουμε πάνω σ' ένα τεράστιο, δαιδαλώδες σύστημα αλληλο - εμπλεκόμενων κύκλων. Φυσικά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Τα δυναμικά γεγονότα μπορεί να είναι τυχαία ή προδιαγεγραμμένα. Στην Ιταλία της Αναγένννησης, ο νεαρός Γαλιλαίος, παρατηρώντας έναν πολυέλαιο στον τρούλο μιας εκκλησίας πρόσεξε ότι οι αιωρήσεις διαρκούσαν τον ίδιο χρόνο, είτε ήταν μεγάλες είτε μικρές. Αυτό του έδωσε την ιδέα για το εκκρεμές. Η κανονική αιώρηση ενός εκκρεμούς είναι μια απλή χρονική περίοδος ενός περιοδικού κύκλου - μιας δυναμικής που επαναλαμβάνει την ίδια συμπεριφορά σε ίσα χρονικά διαστήματα. Τέτοιοι κύκλοι αποτελούν ένδειξη για τον αιτιοκρατικό χαρακτήρα των νόμων της φύσης : ένα σύστημα που όταν επιστρέφει στην αρχική του θέση έχει επαναλάβει ότι έκανε στην πρώτη στροφή είναι αιτιοκρατικό. Ωστόσο, αν οι νόμοι επιτρέπουν διαφορετικές συμπεριφορές κάτω από ίδιες συνθήκες, τότε δεν υπάρχει κανένας λόγος να περιμένουμε την επανάληψη του κύκλου : οι νόμοι εμπλέκουν και την τύχη επίσης.
Οι περιοδικοί κύκλοι είναι μια εξαιρετικά σημαντική κατηγορία δυναμικής δομής, διότι προβλέπουμε εύκολα τη συμπεριφορά τους : η πρόβλεψη για κάθε κύκλο είναι ότι την επόμενη φορά θα συμβεί ακριβώς ότι συνέβει και την προηγούμενη.
Η ζωή μας είναι γεμάτη από σχεδόν περιοδικούς κύκλους. Κύματα που φουσκώνουν κι ύστερα αφρίζουν στην ακρογιαλιά, η ανατολή και το ηλιοβασίλεμα, ο κύκλος των εποχών. Τα πουλιά αποδημούν το χειμώνα κι επιστρέφουν την άνοιξη, ενώ οι πεταλούδες πετούν χιλιάδες χιλιόμετρα προκειμένου να ζευγαρώσουν.
Οι δονήσεις που δημιουργούν τον ήχο στη μουσική είναι περιοδικοί κύκλοι. Όταν η χορδή ενός βιολιού ηχεί στη μεσαία νότα του ντο, κινείται για έναν περιοδικό κύκλο που διαρκεί σχεδόν 1/250 του δευτερολέπτου. Το ίδιο συμβαίνει στις χορδές της κιθάρας, στον αέρα σ' ένα κλαρινέτο, στο σωλήνα ενός εκκλησιαστικού οργάνου και στη μεμβράνη ενός τυμπάνου. Το φως είναι επίσης μια περιοδική σειρά δονήσεων, αλλά αυτές οι δονήσεις είναι πολύ ταχύτερες από εκείνες του ήχου κι αυτό που δονείται εδώ είναι το ηλεκτρομαγνητικό πεδίο.
Ακόμα κι η ίδια μας η ζωή εξαρτάται από την επιτυχή επανάληψη ενός περιοδικού κύκλου. Όταν ξεκουραζόμαστε, η καρδιά μας χτυπάει σ' έναν πλήρη επαναλήψεων ρυθμό, ενώ όταν κινούμαστε οι παλμοί αυξάνουν προκειμένου να βελτιώσουν τη ροή του οξυγόνου στο αίμα. Η αναπνοή μας έχει επίσης κυκλικό χαρακτήρα ενώ, όταν περπατάμε, τα πόδια μας κινούνται σ' έναν περιοδικό κύκλο. Όταν κάνουμε ποδήλατο τα πόδια μας διαγράφουν περιοδικούς κύκλους. Το ίδιο κάνουν κι οι περισσότερες συνιστώσες του ποδηλάτου !
Όλοι οι άνθρωποι, ολόκληρος ο πλανήτης, ολόκληρο το σύμπαν, τρέχουμε πάνω σ' ένα τεράστιο, δαιδαλώδες σύστημα αλληλο - εμπλεκόμενων κύκλων. Φυσικά, τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά.
Ουράνιοι κύκλοι
Ορισμένες από τις πρώτες δομές της φύσης που παρατήρησε ο άνθρωπος βρίσκονται στον ουρανό : ο ετήσιος κύκλος των εποχών, οι φάσεις της σελήνης και οι κινήσεις των πλανητών ανάμεσα στους " απλανείς " αστέρες. Οι αρχαίοι παρατήρησαν γρήγορα αυτές τις δομές. Οι σύγχρονες αστρονομικές δομές περιλαμβάνουν γαλαξίες και μαύρες τρύπες.
Οι κύκλοι που σχηματίζονται στον ουρανό επηρεάζουν και τη Γη. Γενικά, οι πρώτοι αστρονομικοί κύκλοι που παρατηρήθηκαν δεν μας επηρεάζουν ιδσιαίτερα, όμως σήμερα υπάρχουν αντικείμενα στον ουρανό ( σε κυκλικές τροχιές ) που παρακολουθούν τη ζωή μας.
Ο ουράνιος κύκλος με τη μεγαλύτερη επίδραση στα γήϊνα δρώμενα είναι η εναλλαγή της μέρας με τη νύχτα, κύκλος που χρειάζεται 24 ώρες. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτός ο κύκλος προκύπτει από την περιστροφή της Γης, αλλά για τους αρχαίους ήταν προφανές ότι η Γη ήταν ακίνητη ( διαφορετικά θα έπεφταν όλοι κάτω ). Αργότερα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι δεν είχε σημασία τι κάνει η Γη διότι οι παρατηρητές κινούνταν μαζί μ' αυτό που παρατηρούσαν. Παρ' όλ' αυτά, χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να ξεχάσουν ότι η Γη είναι το κέντρο του σύμπαντος κι όλα, συμπεριλαμβανομένου και του Ήλιου, κινούνται γύρω της.
Υπάρχουν αναρίθμητοι κύκλοι. Ο κύκλος των εποχών επαναλαμβάνεται σχεδόν κάθε 365,1/4 ημέρες, με τον Ήλιο να διέρχεται από το σύνολο των 12 αστερισμών του ζωδιακού κύκλου. Πιθανώς οφείλουμε αυτούς τους αστερισμούς στους Βαβυλώνιους, που ήταν μανιώδεις με το νυχτερινό ουρανό. Για παράδειγμα, κατασκεύασαν πίνακες με την κίνηση του Δία κι αναγνώρισαν κύκλους σ' αυτή. Οι αρχαίοι έκαναν ακριβείς παρατηρήσεις και μέχρι την εποχή των Ελλήνων γνώρζαν τη μετατόπιση των ισημεριών : μια αργή μετατόπιση της ημερομηνίας στην οποία η μέρα είναι ίση με τη νύχτα, έναν κύκλο που χρειάζεται σχεδόν 26.000 χρόνια για την ολοκλήρωσή του.
Σήμερα γνωρίζουμε την ασημαντότητα του πλανήτη μας σε σχέση με την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Στο μεγάλο συμπαντικό χάρτη, η Γη μας είναι μάλλον ένας ασήμαντος κόσμος που περιφέρεται γύρω από έναν όχι και τόσο ξεχωριστό αστέρα ενός όχι και τόσο ιδιαίτερου γαλαξία, αλλά πάντως είναι ο δικός μας κόσμος.
Υπάρχουν κύκλοι ακόμη και σε γαλαξιακή κλίμακα : ο Γαλαξίας μας είναι μια γιγαντιαία δίνη αστέρων, όπου η πλήρης περιφορά γύρω από το κέντρο του Γαλαξία διαρκεί 250 εκατομμύρια χρόνια.
Ως συνήθως, η μαθηματική εξιδανίκευση συλλαμβάνει ορισμένες πτυχές της πραγματικότητας, αλλά αγνοεί άλλες. Ο ημερήσιος κύκλος διαρκεί 24 ώρες, αλλά η δομή της ημέρας και της νύχτας μεταβάλλεται με τις εποχές. Κοντά στους πόλους στις χώρες του Ήλιου του μεσονυχτίου ο 24ωρος κύκλος δεν διακρίνεται από περιόδους ημέρας και νύχτας. Ο Ήλιος παραμένει πάνω από τον ορίζοντα επί ένα τέταρτο του έτους και κάτω από τον ορίζοντα για άλλο ένα τέταρτο, ενώ το φως και το σκοτάδι εναλάσσονται στις ενδιάμεσες περιόδους. Αυτές οι περιπλοκές προκύπτουν από την κλίση του άξονα της Γης. Η 24ωρη περίοδος είναι στην πραγματικότητα η περίοδος κατά την οποία η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της κι οι κύκλοι της μέρας και της νύχτας είναι συνέπειες αυτής της περιστροφής.
Οι περιοδικοί κύκλοι στον ουρανό μπορούν να έχουν βαθιά επίδραση στη ζωή. Στο εσωτερικό πολλών οργανισμών υπάρχει ένα βιολογικό ρολόϊ, σε συμφωνία με τον κύκλο ημέρας - νύχτας, που ρυθμίζεται σύμφωνα με τη δομή του φωτός και του σκοταδιού. Η ζωή στη Γη χορεύει στον ηλιακό ρυθμό. Οι κινήσεις του Ήλιου και της σελήνης ως προς τη Γη καθορίζουν το συγχρονισμό των παλιρροιών. Το ύψος της παλίρροιας εξαρτάται επίσης από την τοπική γεωγραφία και τον καιρό. Τι είναι αυτό που προκαλεί τις παλίρροιες ; Καθώς η Γη περιστρέφεται, η βαρύτητα της σελήνης προκαλεί ελαφρά ανύψωση των ωκεανών προς την πλευρά που είναι πιο μακριά από τη σελήνη. Ο λόγος είναι ότι οι παλίρροιες είναι, κατά κύριο λόγο, φαινόμενο που έχει σχέση με πλευρικές κι όχι με κάθετες κινήσεις του νερού. Πολλοί ζωντανοί οργανισμοί - στην ενδοπαλιρροϊκή ζώνη - υπάρχουν μόνο λόγω αυτής της ροής των παλιρροιών, που κάνει κύκλους από την υγρή στην στεγνή φάση και πάλι από την αρχή σχεδόν κάθε 12 ώρες.
Ο εξελιγμένος κόσμος του σήμερα, διαθέτει ισχυρό εξοπλισμό παρατήρησης : τα βλέπουμε σχεδόν όλα. Πρέπει να φανούμε έξυπνοι : το ¨εκεί πάνω " από το "εδώ κάτω " δεν απέχει τόσο πολύ όσο νομίζουμε.
Πηγή στοιχείων : Ίαν Στιούαρτ, " Οι μυστικοί αριθμοί : από το σχήμα της χιονονιφάδας στο σχήμα του σύμπαντος ", Τραυλός 2001.
Ο ουράνιος κύκλος με τη μεγαλύτερη επίδραση στα γήϊνα δρώμενα είναι η εναλλαγή της μέρας με τη νύχτα, κύκλος που χρειάζεται 24 ώρες. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτός ο κύκλος προκύπτει από την περιστροφή της Γης, αλλά για τους αρχαίους ήταν προφανές ότι η Γη ήταν ακίνητη ( διαφορετικά θα έπεφταν όλοι κάτω ). Αργότερα, οι άνθρωποι σκέφτηκαν ότι δεν είχε σημασία τι κάνει η Γη διότι οι παρατηρητές κινούνταν μαζί μ' αυτό που παρατηρούσαν. Παρ' όλ' αυτά, χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να ξεχάσουν ότι η Γη είναι το κέντρο του σύμπαντος κι όλα, συμπεριλαμβανομένου και του Ήλιου, κινούνται γύρω της.
Υπάρχουν αναρίθμητοι κύκλοι. Ο κύκλος των εποχών επαναλαμβάνεται σχεδόν κάθε 365,1/4 ημέρες, με τον Ήλιο να διέρχεται από το σύνολο των 12 αστερισμών του ζωδιακού κύκλου. Πιθανώς οφείλουμε αυτούς τους αστερισμούς στους Βαβυλώνιους, που ήταν μανιώδεις με το νυχτερινό ουρανό. Για παράδειγμα, κατασκεύασαν πίνακες με την κίνηση του Δία κι αναγνώρισαν κύκλους σ' αυτή. Οι αρχαίοι έκαναν ακριβείς παρατηρήσεις και μέχρι την εποχή των Ελλήνων γνώρζαν τη μετατόπιση των ισημεριών : μια αργή μετατόπιση της ημερομηνίας στην οποία η μέρα είναι ίση με τη νύχτα, έναν κύκλο που χρειάζεται σχεδόν 26.000 χρόνια για την ολοκλήρωσή του.
Σήμερα γνωρίζουμε την ασημαντότητα του πλανήτη μας σε σχέση με την απεραντοσύνη του σύμπαντος. Στο μεγάλο συμπαντικό χάρτη, η Γη μας είναι μάλλον ένας ασήμαντος κόσμος που περιφέρεται γύρω από έναν όχι και τόσο ξεχωριστό αστέρα ενός όχι και τόσο ιδιαίτερου γαλαξία, αλλά πάντως είναι ο δικός μας κόσμος.
Υπάρχουν κύκλοι ακόμη και σε γαλαξιακή κλίμακα : ο Γαλαξίας μας είναι μια γιγαντιαία δίνη αστέρων, όπου η πλήρης περιφορά γύρω από το κέντρο του Γαλαξία διαρκεί 250 εκατομμύρια χρόνια.
Ως συνήθως, η μαθηματική εξιδανίκευση συλλαμβάνει ορισμένες πτυχές της πραγματικότητας, αλλά αγνοεί άλλες. Ο ημερήσιος κύκλος διαρκεί 24 ώρες, αλλά η δομή της ημέρας και της νύχτας μεταβάλλεται με τις εποχές. Κοντά στους πόλους στις χώρες του Ήλιου του μεσονυχτίου ο 24ωρος κύκλος δεν διακρίνεται από περιόδους ημέρας και νύχτας. Ο Ήλιος παραμένει πάνω από τον ορίζοντα επί ένα τέταρτο του έτους και κάτω από τον ορίζοντα για άλλο ένα τέταρτο, ενώ το φως και το σκοτάδι εναλάσσονται στις ενδιάμεσες περιόδους. Αυτές οι περιπλοκές προκύπτουν από την κλίση του άξονα της Γης. Η 24ωρη περίοδος είναι στην πραγματικότητα η περίοδος κατά την οποία η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της κι οι κύκλοι της μέρας και της νύχτας είναι συνέπειες αυτής της περιστροφής.
Οι περιοδικοί κύκλοι στον ουρανό μπορούν να έχουν βαθιά επίδραση στη ζωή. Στο εσωτερικό πολλών οργανισμών υπάρχει ένα βιολογικό ρολόϊ, σε συμφωνία με τον κύκλο ημέρας - νύχτας, που ρυθμίζεται σύμφωνα με τη δομή του φωτός και του σκοταδιού. Η ζωή στη Γη χορεύει στον ηλιακό ρυθμό. Οι κινήσεις του Ήλιου και της σελήνης ως προς τη Γη καθορίζουν το συγχρονισμό των παλιρροιών. Το ύψος της παλίρροιας εξαρτάται επίσης από την τοπική γεωγραφία και τον καιρό. Τι είναι αυτό που προκαλεί τις παλίρροιες ; Καθώς η Γη περιστρέφεται, η βαρύτητα της σελήνης προκαλεί ελαφρά ανύψωση των ωκεανών προς την πλευρά που είναι πιο μακριά από τη σελήνη. Ο λόγος είναι ότι οι παλίρροιες είναι, κατά κύριο λόγο, φαινόμενο που έχει σχέση με πλευρικές κι όχι με κάθετες κινήσεις του νερού. Πολλοί ζωντανοί οργανισμοί - στην ενδοπαλιρροϊκή ζώνη - υπάρχουν μόνο λόγω αυτής της ροής των παλιρροιών, που κάνει κύκλους από την υγρή στην στεγνή φάση και πάλι από την αρχή σχεδόν κάθε 12 ώρες.
Ο εξελιγμένος κόσμος του σήμερα, διαθέτει ισχυρό εξοπλισμό παρατήρησης : τα βλέπουμε σχεδόν όλα. Πρέπει να φανούμε έξυπνοι : το ¨εκεί πάνω " από το "εδώ κάτω " δεν απέχει τόσο πολύ όσο νομίζουμε.
Πηγή στοιχείων : Ίαν Στιούαρτ, " Οι μυστικοί αριθμοί : από το σχήμα της χιονονιφάδας στο σχήμα του σύμπαντος ", Τραυλός 2001.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου